ГУК "Центр развития бурятской культуры Забайкальского края"

Главная » 2015 » Октябрь » 19 » Батомункина Ц.Ц.-«Уранзохеолой жэлдэ» болон «Буряад Хэлэнэй Үдэрнүүдтэ» зорюулагдаһан лекцинүүдтэ уншагдаха материал.
11:06
Батомункина Ц.Ц.-«Уранзохеолой жэлдэ» болон «Буряад Хэлэнэй Үдэрнүүдтэ» зорюулагдаһан лекцинүүдтэ уншагдаха материал.

Батомункина Ц.Ц.-«Уранзохеолой жэлдэ» болон «Буряад Хэлэнэй Үдэрнүүдтэ» зорюулагдаһан лекцинүүдтэ уншагдаха материал.

Амгалан үдэрэй амар мэндэ, Ага нютагаймнай эдир залуу эрхэтэд!

Росси гүрэн дотор соносхогдоһон Үран зохеолой жэлтэй болон манай тойрог дотор боложо байһан Буряад Хэлэнэй Үдэрнүүдтэй дашарамдуулагдаһан хэмжээ ябуулгаяа эхилхэмнай. Манай тойрог дотор Агын Буряадай округой захиргаанай, гүрэнэй дуу хатарай «Амар сайн» гэһэн театрай үүсхэлээр «Достояние Аги» гэһэн проект мүнөө жэлһээ бэелүүлэгдэжэ эхилэнхэй. Энэ шугамаар түрүүшын творческо үдэшэ Ага нютагаймнай мэдээжэ поэт Шуя-Ханда Базарсадаеваагай зохеохы ажалдань зорюулагдаа һэн.

Харин мүнөөдэр боложо байһан хэмжээ ябуулгамнай Ага нютагаймнай мэдээжэ зонуудай нэгэн, уранзохеолшо, журналист, Агын Буряадай телерадиокомпаниин түрүүшын түрүүлэгшэ, Россин Федерациин соелой габьяата хүдэлмэрилэгшэ Гарма Анандаевич Цырендашиевай нангин дурасхаалда зорюулагдана.

(экран дээрэ – Г.А.Цырендашиевай дүрэ зураг)

(хөөрөөн һайхан хүгжэмөөр шэмэглэгдэнэ)

Арад зондо аргүй ехэ һаад-тойбо ушаруулһан Агууехэ Эсэгын дайнай дүүрэжэ, хаа-хаанагүй ажаһууһан хүн зоной хамсыгаа шамажа, хүсэ шадалаа эршэдхэжэ, унаһан һандарһан байдалаа зохёожо, үхэр малаа үдхэжэ, талха таряагаа ургуулжа, эгээл талха таряанай эдеэшэжэ байһан үедэ, 1945 оной сентябриин нэгэндэ түхэреэн сагаан Табтаанайн Тайлтын арын энгэр дээрэхэнэ бодонгууд омогой Дамдинжабай Һамын гэр бүлэдэ хүбүүн бэеэ бэелжэ түрэһэн намтартай.

Эртэ урда сагһаа хойшо буряад зон нигүүлэсхы һайхан сэдьхэл сэдьхэжэ, үхибүүдгүй айлнуудта, тэдэнэй уг удамаа үргэлжэлүүхын түлөө түрэһэн үриеэ үгэдэг заншалтай байһан юм. Энээхэн ёһо заншалда түшэглэн, Зүдхэли нютагай Арангата гэжэ газарта ажаһуужа байһан, гэр бүлэдөө ори гансахан басагатай Анандын Цырендаши, Цырендоржиин Бальжинима хоерой Гарма хүбүүхэниие үри хэхэеэ гуйжа ерэхэдэнь, Һама абгай хэдэн хүүгэдтэй байһан тула, түрэһэн хүбүүгэ хайрлабашье, арсажа байгаагүй, сэбэр сагаахан сэдьхэлһээ һайхан үреэлээ табижа, хөөрхэн хүбүгээ тэдээндэ үгэһэн байгаа.

(хөөрэжэ байһан намтарые гэршэлһэн слайднууд харуулагдана)

Тиигэжэ Анандын Цырендашитан алта мүнгэнһөө үнэтэйхэн, зүрхэ сэдьхэлдэнь хайратайхан хоер хүүгэдөө альган дээрэхэнээ бөөмэйлжэ, адли тэгшэхэн тэнжээжэ, гарынь ганзагада, хүлынь дүрөөдэ хүрэтэрынь хүмүүжүүлэн үндылгэһэн юм. Гармын Цыбегмит абгайнь бүри томохон болоод байхадаа, дүүдээ эльгэ зүрхөөрөө энхэрэн, хододоо хойноо дахуулан ябадаг байһан. Цыбегмит Цырендашиевна багша мэргэжэлтэй боложо, хэдэн олон жэлнүүдэй туршада багшалжа, бага балшархан үхибүүдые үзэг бэшэгтэ һургаһан, эрдэмэй орьел өөдэ шэглэһэн эхин зүргыень нээжэ үгэһэн.

Хоертойхон Гарма хүбүүхэнэй торнижон үндыһөөр, Баатар, Бадма, Басагаадай нүхэдтэеэ Арангатынгаа үзэсхэлэнтэ һайхан тала дайдаар гүйлдэжэ, наадангаа тарнаа түүһөөр, хони малаа адуулалсаһаар байтарынь, һургуулида орохо сагынь тудажа ерээ бэлэй. Һургуулида ороходоо Гарма үнөөхил нүхэдтэеэ суг хамта һургуулиингаа богоһо

алхан ороо бэлэй. Хахадахиһаа дүрбэдэхи класс хүрэтэр тэдээндэ Галсандоржи Жалсанович Жалсанов гэгшэ зааһан байна.

Табадахи классһаа Гарма Тугшанай долоон жэлэй һургуулида һуралсалаа үргэлжэлүүлээ. Оролдостой бэрхэхэн хүбүүн багшанарайшье, үетэн нүхэдэйнгээшье анрахал гансата татаа бэлэй. Тэрэ Һургуулидаа бэрхээр һурахын хажуугаар, һургуулиингаашье, һууринайшье ниитын ажалда эдэбхитэй хабаадажа, бэшэ нүхэдтөө жэшээ харуулдаг байһан. Һайн һураһанайнгаа, гуримтай-журамтай байһанайнгаа түлөө хэды дахин шагнагдаһан, холо сагуур аяншалха путёвкошье тэрээндэ барюулагдаһан байгаа. Жэшээ болгон хэлэбэл, тэрэ Ага нютагайнгаа эрхим һурагшад Доржи Дабаевтай, Цырендыжит Арсалановаатай, Цыцыгма Доржицыреноваатай болон Зоя Савченкотой суг хамта Москваагаар аяншалһан, Эсэгын дайнда хайран бэеэ гамнангүй хархис дайсадтай тэмсэһэн Олег Кошевойн, Ульяна Громоваагай, Сергей Тюленинай түрэһэн хото-город Краснодон ошожо, музейнүүдээр, дайн дажарай болоһон газарнуудаар ябажа, һонин юумэнүүдтэй танилсажа ерэһэн юм.

Эгээл энээхэн үедэ арбатайхан Гармын уран зохеолдо дуратай байһаниинь элирэн харагдаа бэлэй. Тугшанай һургуулида ород хэлэ, бэшэг заажа байһан багша, тэрэ үедэ директорэй тушаал эзэлжэ байһан Вампил Сампилович Санжаев гэгшэ энээхэн шуналайнь «һудаһыень» барижа шадаһан байна. Тиин тэрээндэ богонихон рассказуудые зохеон бэшэхэ даабари, буримэ болон бэшэшье уран зохеолдо хабаатай һонин-һонин таабаринуудые таахыень үгэдэг байгаа. Эдэ бүгэдэ - һонюша, һүбэлгэн хүбүүндэ уран һайханай, уранзохеолой нюусануудтай танилсаха таладань нилээнгүй ехэ түлхисэ боложо үгэһэн байна. Энээхэн үнжэгэн наһандаа Гарма ном уншаха дуратай, багахан рассказ болон шүлэгхэнүүдые бэшэжэ туршадаг болоо һэн бэлэй.

Мүнөөдэр эндэ боложо байһан үдэшын тон ехэ координатор, «бэлэдхэлэй ажал хэр зэргэ ябуулагдажа байна гээшэб?» гэжэ хинан шалгажа байгша цензор, залуухан байхадаа Гарма Анандаевичтай танилсажа, зүрхэ сэдьхэлээрээ инаг дуранай охиндо абтажа, аба эжынэрэйнгээ зүбшөөлөөр гэр булэ болоһон, тэрэ гэһэн сагһаа хойшо хани нүхэрэйнгээ хаанашье ябаа һаань, хаанашье хүдэлөө һаань, ходол сугтаа ябалсаһан, баярлаха сагтань баярлалсажа, эреэхэн шэнжэтэй ажабайдалай али нэгэ «шуурга шамарганда» дүнгэлсэжэ, уран зохеолнуудые бэшэжэ, гаргаха болоходонь – секретарьшье, корреторшье болодог, макет хэжэ, бэшэһэн юумыень суглуулан тааруулдагшье мэргэжэлтэн болодог, нэгэ үгөөр хэлэбэл, алишье талаһаа - шэлэжэ олоһон нүхэрэйнгөө найдамтай түшэг тулгань болоһон, амин хайрата хүүгэдэйнь энхэргэн эжы, олон тоото аха дүүнэрэйнь ямаршье асуудалаар хандаа һань – «үгы» гэжэ байдаггүй, шадаха зэргээрээ туһалалсажа, дүнгэлсэжэ байдаг байһан абгайнь, Гарма Анандаевичын наһанайнь нүхэр Светлана Шойжиловна Цырендашиева болоно.

(Аба тухай шүлэг-һурагшадай нэгээр уншуулха)

Буянта һайхан эхэ, эсэгынгээ нэрые нэрлүүлжэ, уг удамыень дамжуулха үүргэтэй Анандын Цырендашитанай Гарма хүбүүниинь һургуулияа дүргэжэ, 1964 ондо ажахын Могойтын участогто трактористаар ажаллажа эхилһэн байна. Ушар юуб гэхэдэ, тэрэ үедэ гүрэн түрын дээрэһээ табигдаһан эрилтээр, һургуули дүүргэһэн залуу зон ямар нэгэ үйлэдбэридэ гү, али ажахыда хүдэлхэ ёһотой байгаа. Иигэжэ тэрэ хүдөө һууринай ажалша зоной хэжэ байһан ажалай дүй дүршэлтэй танилсаһан юм. Эндэ нэгэ һонин ушар тухай

дурдалтай гэжэ һанагдана. 1964 ондо Гарма, үшөө дунда һургуулиингаа дүүргэлтын гүрэнэй шалгалта баряа үдыхэн байхада, Кишигто Мункуевтай болон Майдари Жабхандаевтай Ленинградай кино болон театрай институдтэ ороһон юм. Харин гэр бүлын шалтагаанаар тэндэ һураагүй, бүри һүүлдэ нютагаа бусажа шалгалта барижа, һургуулияа дүүргэһэн байна.

Удангүй Гарма Цырендашиев сэрэгэй албанда татагдажа, нэн түрүүн Калининград хотодо юһэн һарын туршада сэрэгшын һуралсал гаража, тэндэһээ Москва шадар оршодог, Советскэ Союзай элитэ «Кубинка» гэһэн авиационно частьда эльгээгдэжэ, самоледуудые ажалладаг, ниидэлгэдэнь бэлдэдэг механигаар алба хэжэ эхилһэн юм. Энэ частьда олон тоото курсантнуудай дундаһаа шалгарһан, тон бэрхэ, шадабари ехэтэй сэрэгшэдые эльгээгдэдэг байһан юм гэжэ тэмдэглэе. «Тэндэ алба хаажа байха үедөө би нэгэтэ бэшэ ехэ-ехэ жагсаалнуудта хабаадаһанби, манай гүрэнэй болон хари гүрэнүүдэйшье холо саагуур мэдээжэ болоһон сэрэгэй ноедтой, летчигуудтай уулзаха, тэдэниие хараха аза талаантай байгааб. Советскэ Союзай гурба дахин герой, авиациин маршал Иван Никитич Кожедуб, Кубын арад зониие хүтэлэн ябаһан Фидель Кастро гэгшэдые тон дүтэһөө хараа һэм», – гэжэ Гарма Анандаевич өөрөө хөөрэдэг һэн.

1967 ондо Гарма Анандаевич Цырендашиев младший сержант гэһэн нэрэ зэргэтэй сэрэгэй албанһаа нютагаа бусажа ерээ һэн. Сэбэр сэмсэгэр, шадал шамбай, ямаршье тунга газарые урбуулжа хаяха шадалтай сэрэгшэ хүбүүн, яамаршье ажалда орожо шадалаа харуулан хүдэлхэ хүсэлтэй, аргатай ябаа. Тэрэ Дульдаргын районай соелой таһагай автоклубые даагшаар хүдэлжэ эхилээ һэн. Тэрэнэй хэһэн, бүтөөэн ажалайнь дүнгөөр, шударгы бэрхэ ажалшан байһыень шэнжэлэн хаража, 1969 ондо партиин райком оройдоол хорин дүрбэтэй Гарма Анандаевичые Зүдхэлиин засаг захиргаанай түрүүлэгшээр хүдэлхыень зууршалһан байна. Тиигэжэ тэрэ нютагайнгаа ажабайдалые һайжаруулха, зарима юумыень һэргээн бодхоохо хэрэгтэ хамсыга шаман ороһон юм – гэжэ нютагайхидынь дурсан хөөрэлдэдэг.

Тиигэжэ тэрэ бүхы ухаан бодолоо, хүсэ шадалаа элсүүлжэ, хамтын хэрэгтэ бэеэ зорюулан, даалгагдаһан ажалдаа оролдостойгоор хүдэлжэ эхилһэн юм. Тэрэнэй жэл тухай сельсоведэй түрүүлэгшын тушаалда хүдэлжэ байтарынь, Дульдаргын районой соелой таһагые даагшаар табиһан байна. Тэрэ үе сагай шэнжээр хүтэлбэрилхы үүргэ дүүргэжэ ябаһан зониие хэдыхэн сагай үнгэрөөд байхада, ондоо ажалда томилон табидаг байһан, үгы гэбэл урагшаа һанаатай, эрмэлзэл ехэтэй хүнүүдые дээдэ һургуулинуудта эльгээдэг байгаа. Тэдэ хүнүүдэй тоодо Гарма Анандаевич Цырендашиевшье оролсожо, тэрэ Хабаровскын партийна дээдэ һургуулида эльгээгдэжэ, 1977 он хүрэтэр журналистикын факультедтэ һуралсал гараһан байна.

Хабаровскын ВПШ дүргэжэ, Гарма Анандаевич окружком партиин пропаганда болон агитациин таһагай инструкторээр, окружком партиин орготделые даагшаар, Дульдаргын райком партиин пропаганда болон агитациин таһаг даагшаар (энэ тушаалда 8 жэл хүдэлһэн), һүүлээрынь Агын райком партиин иимэл таһые даагшаар, удань Агын районой хинан шалгадаг таһагые даагшаар хүдэлһэн юм. Дульдаргада хүдэлхэ соогоо Гарма Анандаевич «районойнгоо арад зондо хүдөө һууринуудай һүүлэй һонинуудые дуулгажа байдаг гэзетэтэй болоел» гэжэ дурадхал оруулһан, тэрэ дурадхалынь дэмжэгдэжэ, «Ленинец» гэжэ газетэ нара хараһан, олон зондо һайшаагдаһан юм, тэрэ мүнөөни мүнөө болотор уншагшадай анхарал татажал байдаг зандаа.

Чингис Айтматовай «Плаха» гэһэн номой үндэһөөр Гарма Анандаевич Цырендашиевай буряад хэлэн дээрэ найруулан зохеоһон «Һүүлтын һүүдэр» гэһэн зүжэгэй нэгэ багахан хэһэг танай анхаралда дурадхагдана. Энэ уншалгые шэмэглэн Баир Дамдинжаповай найруулан зохеоһон «Шоно» гэһэн музыкальна композици табихамнай.

1990 ондо Гарма Анандаевич Цырендашиевай намтарта шэнэ хуудаһан нээгдэжэ, тэрэ Агын Буряадай телерадиокомпаниин түрүүлэгшээр томилогдожо, шудалжа олоһон мэргэжэлээрээ хүдэлжэ эхилһэн юм. Тэрэ үедэ Шэтын областиин радио болон телевидениин комитедэй түрүүлэгшээр хүдэлжэ байһан, хурса ухаатай, холын хараа бодолтой Ефим Борисович Маликовтай суг хамта Агын Буряадай автономито округой газар дэбисхэр дээрэ телерадиокомплекс байгуулха, тэрэ комплексоо тусхай мэргэжэлтэй ажалшадаар хангаха гэһэн бэлэгүйхэн ажал ябуулжа бүтөөһэн юм. Удаань хэдэн жэлэй хугасаа соо телерадиокомпаниин материальна – техническа базыень бүхэлһэн, ажалшадай командировкодо ябаха гэһэн хэдэн автомашинатай болгоһон, найман шэнэ гэрнүүдые барижа, залуу мэргэжэлтэдтэ дамжуулан үгэһэн юм – гэжэ бидэ мүнөө омгорхон тэмдэглэхэ байнабди.

Телерадиокомпанида хүдэлхэдөө Гарма Анандаевич өөртөөшье, суг хүдэлжэ байһан ажалшадтаашье шангахан эрилтэ табидаг байһан. Долоон хоногой нэгэ удаа радио телевидениин ажалшад сугларжа, хэжэ байһан ажал тухайгаа хөөрэлдэдэг, саашанхи хараа түсэбүүдөө элирүүлэн табидаг һэн. «Радиодамжуулгануудаа бэлдэжэ, агаарай долгиндо табихадамнай, энээнииемнай хүн зон шагнана гээшэ гү?», «Телевидениин дамдуулгануудыемнай харана гээшэ гү?» – гэжэ тосхон, һууринуудай эдэбхитэй шагнагшадые болон ниитын корреспондентнүүдые хабаадуулан, мүнөөдэрэйхеэр хэлэбэл, «мониторинг» гээшые саг үргэлжэ хэдэг байгаа. Кабинет соонь байһан ханын самбар дээрэ «ямар темэтэй, ямар жанрай дамжуулганууд гарааб, хаана, ямар ажахынуудта, эмхи зургаануудта репортажууд хэгдээб, сурбалжалагшадай хэниин долоон үдэрэйнгээ түсэб дүүргэбэ гээшэб» – гэхэ мэтэ тэмдэглэлнүүд саг үргэлжэ бэшэгдэжэ байдаг байгаа. Тиигэжэ, энээниие хараад, хэр зэргэ хараа түсэбүүд дүүргэгдэнэ гээшэб, ямар дутуу дунданууд хэжэ байһан ажалда дайралдана гээшэб гэжэ эли тодо харагдадаг байгаа.

Эдэ бүгэдэһөө уламжалан харахада, радио болон телевиденииншье дамжуулгануудай шанарыньшье дээшэлһэн, тойрогой болон областиин олон тоото радиошагнагшадай болон телехарагшадай анхарал татадаг болоо һэн. Тэрэнэй хажуугаар Агымнай радио дамжуулгануудаа бэлдэжэ, Шэтын радиогой «Талын толон» гэһэн радиостанциин долгин дээрэ агаарай долгиндо табидаг байгаа. Тэрэ дамжуулгануудые хүршэ Монгол ороной Дорнод болон Хэнтэйн аймагуудай, Буряадай республикын зарим районуудай арад зон Ага нютагаймнай һонинуудые долоон хоногой нэгэ удаа шагнадаг байһан юм.

Гарма Анандаевичын нэгэ һонин шэнжэ гэхэдэ, тэрэ уран зохеолой шог ёгтохон, энеэдэтэй наадатай жанрта дуратай һэн. Энэ жанрта өөрөө шэлжэн ороошьегүй һаа, хаа яахан радио, телевиденидэ хүдэлхэ соогоо литературно-художественно дамжуулгануудта багахан һонин сценканүүдые зохеожо, «Суг хамта энеэлдэел!» гэһэн рубриканууд доро радиошагнагшадта, телехарагшадта дурадхадаг, өөрөөшье наадаха нюурнуудай тоодо ороод, наадалсадаг байһан. Мүнөө танай анхаралда «С Новым годом!» - «Шэнэ жэлээр!» гэһэн юморэскэ харуулхамнай.

(видеоклип)

Радиодамжуулганууд тухай тодорхойгоор хэлэбэл, тэдэ хэдэн олон ондоо темэнүүдтэй, рубрикануудтай, долоон хоной үдэр бүри 20, 30, 60 минутын туршада бэлдэгдэдэг байһан. Мүнөө ажаһуужа байһан дунда наһандаа хүрэһэн нютагайхимнай, үхибүүн балшар наһаяа дурсан һанахадаа: үглөө бүри һургуулидаа ошохоео бэлдэжэ байхадань, «Ага хэлэнэ. Амар сайн, хүндэтэ нүхэд! Агын радио ээлжээтэ дамжуулгаяа эхилхэнь…» - гээд радиогоор сосностожо байдаг һэн - гэжэ хэлсэгшэ.

Гарма Анандаевич Цырендашиев ажалдаа шангахан эрилтэтэй, сэхэ ябадалтайшье һаа, тэгшэхэн абари зантай, сэбэр сагаан һанаатай байһан. Тиимэ һэн тула, номгон һайн хүнүүдтэ ехэ дуратай, зангаараа тэдээнтэй ехэ тааража хөөлрэлдэдэг, харилсадаг байһан. Илангаяа ажалша, бэрхэ, урагшаа һанаатай хүнүүдые үндэрөөр сэгнэдэг, хүндэлдэг һэн. Энэ мэтэшэлэн өөртөө адли сэхэ, номгон даруу хүнүүдтэй нүхэсэдэг байһан юм.

Мүнөө Гарма Цырендашиевай бодото байдалһаа абажа бэшэһэн «Дулмаадай» гэжэ рассказ суг хамта уншаябди.

(рассказ - шагнажа байһан һурагшадай хабаадалгатайгаар уншаха)

Гарма Анандаевич Цырендашиев харюусалга ехэтэй тушаал эзэлбэшье, ажабайдалай гүн соо ябажа байхадаа, өөрөө радиодамжуулгануудыешье бэлдэлсэдэг, уранзохеолнуудыешье бэшэжэ, уншагшадтаа бэлэглэдэг, суг хүдэлжэ байһан залуу корреспондентнүүдэй хэһэн ажалыень, үрэ дүнгүүдыеньшье хаража, үнэн зүрхэнһөө баясадаг һэн .

Гарма Анандаевич үнгэрэгшэ зуун жэлэй ерээд онуудһаа эхилжэ уран зохеолнууд дээрэ бүри ехээр анхаралаа табин хүдэлжэ эхилээ һэн. Тэрэнэй бэшэһэн «Джуля», «Рассказы», «Звезда над степью» гэһэн номуудай, «Хорон харгы», «Һүүлтын һүүдэр» гэһэн пьесэнүүдэй сюжедүүд арад зоной байдалһаа абтаһан, саахануур удхалан бэшэгдэһэн юм – гэжэ тэмдэглэмээр. Тиимэл байһан тула эдэ зохеолнуудынь уншажа байһан хүнүүдэй зүрхэ сэдьхэл заатагүй хүдэлгэдэг, ухаан бодолынь хүлгөөдэг шэнжэтэй юм.

Тэрэнэй бэшэһэн «Сүүбэн шоно» гэһэн номынь, бүри һүүлдэ, уранзохеолшын зохеохы шанарайнь болбосороод байһан үедэ бэшэгдэһэн. «Сүүбэн шоно» гэһэн роман соогоо Гарма Цырендашиев түрэһэн нютагайнгаа байгаалиие, ан амитадые, Хандама Борлоон хоерой инаг дураниие, тэдэнэй һайхан эрмэлзэл хүсэлые, уйдхар гашуудалыеншье, хүн зоной һайншье, муушье талые ухаан бодолоороо удхалан, эли тодоор зураглан харуулжа шадаһан байна.

Агын телерадиокомпаниин дэргэдэ хүдэлдэг сурбалжалагшадай хажууда ондоо тушаалтайшье һаа, талаан бэлигтэй зон олон хүдэлдэг һэн. Тэдэнэй тоодо ажалай ветеран, уран зохеолшо, шүлэгшэ, хэдэн дуунуудай автор Батожаргал Шагдаров оролсоно. Энэ хүмнай олохон юумэ мэдэдэг хүн байһан. Хаа яахан тэрэ Гарма Анандаевичтай сугтаа хүдөө гаража, хада уулаар махажа, олзо олохын түлөө бэшэ, харин «агнаба гээшэбди» гэжэ, ямархан нэгэ зохеолойнгоо үзэгдэл болохо байгаалиин зураглалхануудые бэшэжэ ерэдэг байһан. Тэдэ нэгэтэ бэшэ ажалай забһарлалай үедэ һонирхол нэгэтэй зонтой һуухадажа, энеэлдэн - барин элдэб һонин ушарнуудые дурдан хөөрэлдэжэ байгша бэлэй. Нээрээшье болоһон ушар юм гү, али худалаар гү – гэжэ ойлгохын огто аргагүй һэн. Тиимэ ушарнуудайнь

нэгэн «Саһан дээрэхи таабаринууд» гэһэн ном соо ороһон, Аюр Баатар хоер тухай, «Батаадай ахайн хөөрөөн» гэһэн рассказууд соо хөөрэгдэнэ.

Буряад арадаймнай ёһо заншалда Эсэгэ хүнэй үхибүүдөө хүмүүжүүлхэ үүргэ айхабтар ехэ байһан юм. Тиимэһээл «тэрэнэй хүбүүн», «тэрэнэй басаган» гэжэ урда сагта хэлэдэг байһан. Һүүлдэ тэрэнэй хүүгэдэй томо боложо, арга шадалаараа, эрдэм мэдэсээрээ, уран бэлигээрээшье нэрэтэй солотой болоходонь, «тэрэнэй эсэгэ» гэдэг заншалтай байһан юмэл даа. Бидэшье мүнөө «Гарма Анандаевичын хүүгэд», «Гарма Анандаевичнай һүбэлгэн, ажалша бэрхэ хүүгэдэй эсэгэ» гэлсэн байжа хөөрэлдэдэг гээшэбди. Нээрээшье, манай аха нүхэрэй хүүгэдынь абынгаа хэлэһэн нангин заабаринуудыень мартангүй, жэншэдгүй бэелүүжэ ябана гээ һаа, ехэ алдуу болохогуй.

Эртэ урдаа сагһаа хойшо монгол туургатанай ниигэмдэ гэрэй эзэн эхэнэр хүн ехэ хүндэтэй, онсо эрхэтэй байһан юм. Гэршэ болгон хэлэхэ болоо һаа, бүхы монгол угсаатанай уг гарбалтанай дунда гансал хори буряадуудай эхэнэрнүүд зүүдэг зүүдхэлнүүдэйнгээ дунда мүнгэшэ дахашуулай уралан бүтөөһэн хутага зүдэг байһан. «Гэр бүлын ниитэ асуудалнуудые шиидхэхэдээ, эрэ хүн хэды дүүрэн эрхэтэйшье һаа, һамгантаяа заабол зүбшэдэг, һанамжа, дурадхалнуудыень тогтоон абадаг», - гэжэ Сибириин үргэн ехэ газар дайдые шэнжэлэгшэ И.А.Кроль гэгшэ аяар 1896 ондо өөрынгөө тэмдэглэлнүүдтэ бэшэһэн юм.

Үхибүүдые хүмүүжүүлхэ хэрэгтэ эхэ, эсэгын үүргэ угаа ехэ. Мүнөөнэйшье сагай олонхи гэрэй эзэн эрэшүүл хажуудаа байһан хани нүхэртэеэ үгөө нэгэдүүн, зүбшэн хэлсэжэ байдаг урданай заншал баримталан байдаг. Манай хөөрөөнэймнай герой, журналист, уранзохеолшо Гарма Анандаевич Цырендашиев бүхы һанал бодолнуудаараа, хараа түсэбүүдээрээ наһанайнгаа хани нүхэр Светлана Шойжиловнаатай хубаалдажа ябадаг байһан юм.

Иигээд Ага нютагаймнай мэдээжэ зонуудай нэгэн, уранзохеолшо, журналист, Агын Буряадай телерадиокомпаниин түрүүшын түрүүлэгшэ, Россин Федерациин соелой габьяата хүдэлмэрилэгшэ Гарма Анандаевич Цырендашиевай нангин дурасхаалда зорюулагдаһан хэмжээ ябуулгамнай түгэсэбэ. Гарма Анандаевич Цырендашиевай баян уран үгынгөө эди шэдеэр түрэл һайхан нютагаа магтан бэшэжэ, түүхын хуудаһан болгожо үлөөһэн зохеолнуудынь хүн зоной анхарал саашадаашье татажал байха гэжэ бидэ үнэн зүрхэнһөө найданабди.

Тиихэдэ Ага нютагаймнай бүхы уранзохеолшодой бэшэһэн бүтээлнуудынь ганса энэ «Уранзохеолой жэлэй» хугасаа соо уншагдажа байха бэшэ, харин түхэреэн жэлэй туршада соносхогдоһон Буряад Хэлэнэй Үдэрнүүдтэ уншагшадаа оложо, тэдэнэй һонирхол татан, арадаймнай сэдьхэлэй толи соо хододоо толотон байхань болтогой.

(зал соо байһан үхибүүдтэ Агын Буряадай тойрогой Гимнын текст үгтэжэ;

тэдэ Гимнын зэдэлжэ эхилхэдэнь бултадаа дуулалсаха ёһотой)

Агын Буряадай тойрогой Гимн

Просмотров: 397 | Добавил: mars | Рейтинг: 0.0/0
Всего комментариев: 0
Имя *:
Email *:
Код *: